Brzechwa jako prawnik

Badania nad spuścizną prawniczą Brzechwy

Projekt grantowy Drugie życie poety Jana Brzechwy (1898-1966): mecenas Jan Wiktor Lesman jako pionier polskiego i międzynarodowego prawa autorskiego

„W zetknięciu ze światem niematerjalnych wartości, prawo doznaje wstrząśnień częstych i nieuniknionych. Nowe odkrycia i wynalazki wymagają coraz to nowego ujęcia prawnego zmienionych przez nie zjawisk. To samo należy zaobserwować w dziedzinie twórczości artystycznej, gdzie prawo autorskie, tak jeszcze młode, wymaga nieustannych zmian i modyfikacji i znajduje się w stadjum ciągłych jeszcze poszukiwań nowych form i koncepcji” – pisał Jan Lesman w artykule Droit de suite w prawie autorskim („Palestra”, rocznik 1933, s. 191).

Niewiele osób wie, że pod tym nazwiskiem krył się nie tylko popularny poeta Jan Brzechwa, ale i wybitny jurysta – pionier prawa autorskiego w Polsce i na świecie. Był specjalistą od takich właśnie „nowych form i koncepcji”, które pod postacią konstrukcji prawnych wprowadzał do doktryny tej raczkującej w dwudziestoleciu międzywojennym dziedziny prawa. Zaowocowały one m.in. projektem nowelizacji polskiej ustawy o prawie autorskim z 1926 r., którą po konsultacjach i zmianach uchwalono w 1935 r. Z ramienia ZAiKS – którego był współzałożycielem jeszcze jako student prawa (1918) – oraz Polskiego Towarzystwa Ochrony Prawa Autorskiego (PTOPA) podejmował inicjatywy ustawodawcze m.in. w sprawie instytucji droit de suite czy zysków dla twórców z wypożyczania ich książek i nut. Jako adwokat (1929-1939) w głośnych procesach sądowych bronił pokrzywdzonych twórców. Pełnił funkcje radcy prawnego w stowarzyszeniach twórczych (ZAiKS, ZLP, PEN-Club), a także eksperta w dziedzinie prawa autorskiego przy UNESCO oraz Komisji Ustawodawczej (1928-1938) Międzynarodowej Konfederacji Związku Autorów i Kompozytorów (CISAC). Był autorem publikacji naukowych i prasowych w dziedzinie praw twórców, oraz komentarza do ustawy o prawie autorskim z 1935 r. Niestety, drukarnia która ją składała, została zbombardowana we wrześniu 1939 roku. Był też dwukrotnie prezesem ZAiKS (1957, 1959).

Celem naukowym projektu jest zebranie i analiza wszystkich dostępnych źródeł dotyczących działalności prawniczej Jana Wiktora Lesmana, wykazanie jego pionierskiego wkładu w rozwój polskiego i światowego prawa autorskiego, a także upowszechnienie jego koncepcji doktrynalnych w środowisku prawniczym.

Realizowane w projekcie badania – z uwagi na brak stosownych opracowań naukowych – będą mieć interdyscyplinarny charakter, łącząc studia biograficzne z doktryną prawa autorskiego. W ich trakcie zostaną wykorzystane takie metody, jak analiza piśmiennicza, krytyczna analiza dogmatyczna, komparatystyka prawnicza oraz analiza historyczno-prawna. Gromadzenie materiału badawczego nastąpi poprzez przeprowadzenie kwerend w ponad dwudziestu archiwach sądowniczych, prawniczych, literackich, uniwersyteckich, miejskich, stowarzyszeń twórczych itp. W Polsce oraz za granicą (m.in. CISAC i UNESCO). W dalszym procesie badań zostanie przeprowadzony krytyczny przegląd specjalistycznego piśmiennictwa prawniczego polskiego i międzynarodowego z okresu międzywojennego (1918-1939) i powojennego (1946-1966), m.in. w czasopismach „Palestra”, „Inter-Auteur” czy „Le Droit d`Auteur”. Nastąpi także  krytyczne porównanie międzynarodowych systemów i rozwiązań prawnych w publikacjach naukowych Lesmana. Całości badań dopełnią wywiady z żyjącymi jeszcze świadkami opisywanych wydarzeń, badania zbiorów rodzinnych spadkobierców oraz badania ankietowe wśród prawników i studentów na Wydziałach Prawa wybranych polskich uczelni. W rezultacie analizy i opracowania zebranego materiału powstanie monografia, opisująca prawniczą sferę życia i działalności słynnego poety, oraz seria artykułów naukowych i popularnonaukowych.

Powodami podjęcia omawianej tematyki badawczej jest nie tylko potrzeba dotarcia do genezy prawa autorskiego w Polsce, ale i wykazania ogromnego wpływu koncepcji Lesmana na rozwój międzynarodowego prawa autorskiego. W najszerszym zaś aspekcie cywilizacyjnym, mogą się one okazać szczególnie cenne w erze rewolucji cyfrowej oraz unijnych i globalnych unormowań praw twórców, reprezentowanych w międzynarodowych zrzeszeniach. Wspomogą także edukację społeczną w walce z piractwem – zwłaszcza w Internecie, ucząc respektu dla twórczej pracy. Natomiast historycy, socjolodzy czy literaturoznawcy poznają nowe fakty biograficzne oraz źródła inspiracji twórczej poety. Dzięki temu proponowane badania będą mieć istotny wpływ na rozwój nauki, społeczeństwa i cywilizacji.

Projekt realizowany jest przez zespół badaczy FREE złożony z 4 osób:

  1. Przemysław Polański – kierownik projektu, prof. ALK dr hab., prawnik i informatyk
  2. Wojciech Machała – prof. UW dr hab., specjalista z zakresu prawa autorskiego
  3. Mariusz Urbanek – polski pisarz, publicysta, autor biografii o Brzechwie
  4. Ewa Fabian, adwokat, zarządzająca projektami badawczymi z ramienia FREE